Dünya Artrit Günü (12 Ekim)
Romatoid Artrit Nedir?
Romatoid artrit (RA),
eklem iltihabına neden olan otoimmün, yani bağışıklık sisteminin kendi dokularını tanımayıp onlara zarar verdiği bir hastalıktır.
Eklemler,
iki kemiğin karşılıklı olarak geldiği hareketi sağlayan bir yapılardır.
Eklemler,
yapılarına göre belli yön ve sınırlarda hareket edebilirler.
Eklemleri oluşturan kemiklerin uçları kaygan, yumuşak yüzey oluşturan bir kıkırdak ile kaplıdır.
Bu sayede
eklemleri oluşturan kemikler birbirlerine sürtünmeden ve zarar vermeden hareket edebilirler.
Eklemlerin çevresini kaplayan “sinovyum” adlı kalın bir zar vardır.
Sinovyum,
eklem içinde kayganlığı sağlayan ve eklem kıkırdağını besleyen az miktarda, koyu kıvamlı bir sıvı üretir (sinovyal sıvı).
Sinovyum adlı yapının dış yüzünde bulunan “kapsül” adlı kalın tabaka ve “bağ-kiriş” adlı yapılar eklemi oluşturan kemiklerin doğru pozisyonda kalmasını sağlar ve birbirlerinden uzaklaşmasını engeller.
Kasları kemiğe bağlayan güçlü, kablo gibi yapılar olan “tendonlar” da eklemin hareketini sağlar.
Romatoid Artritte Eklemlerde Ne Olur?
Öncelikle sinovyumda iltihabi süreç başlar.
Etkilenen eklemde ağrı, hassasiyet, sıcaklık artışı ve bazı durumlarda kızarıklık olabilir.
İltihabi sürece bağlı eklem sıvısında veya sinovyum zarını oluşturan hücrelerin sayı ve boyutlarında artış olursa eklemde şişlik görülür.
İltihabi sürece bağlı üretilen bazı maddelerin eklem bölgesinde birikmesi sinir uçlarını uyararak ağrıya neden olabilir.
Yine iltihabi sürece bağlı eklem kapsülündeki gerilme de ağrı olarak kendini gösterir.
Sık tekrar eden eklem iltihabı ve şişmeleri ile gerilen eklem kapsülü bir süre sonra şişlik geçse bile gergin kalabilir.
Bu durumda da eklemin sabit yapısı bozulur ve ekleme ait yapılar olması gerektiği gibi bir arada tutulamadığından eklemde boşalma, takılma ve eklem yapısında bozulmalar başlar.
Kireçlenme (Osteoartrit) İle Aynı Hastalık mıdır?
Romatoid artrit ve kireçlenme iki ayrı hastalıktır.
Romatoid artritte
eklem yüzeyini oluşturan yapılarda iltihabi süreç olurken, kireçlenme (osteoartrit) durumunda eklem yapılarının üzerine binen yük ve yaş etkisi ile mekanik olarak bozulması söz konusudur.
Romatoid artritin ilerlemesi ile
eklemde ortaya çıkan bozukluklar kireçlenmenin de bu duruma eklenmesine neden olabilse de iki hastalık birbirinden tamamen farklı oluşan, seyreden ve tedavileri tamamen farklı olan iki ayrı rahatsızlıktır.
Romatoid Artrit Bulguları Nelerdir?
Romatoid artrit bulguları genelde dalgalanmalar gösterir.
Yani eklem şikayetlerinde bazı zaman artış olurken, bazen de yatıştığı, durulduğu dönemler olur.
En sık görülen bulguları şunlardır:
• Eklem ağrısı ve şişliği
• Eklemlerde katılık, hareket zorluğu
• Halsizlik ve depresyon
• Kansızlık
• Kilo kaybı
• Gözlerde iltihabi hastalıklar
• Cilt altı dokuda hissedilen bir kaç santimetre büyüklüğünde ağrısız kitleler (Romatoid Nodül)
• Nadiren diğer organ ve dokularda iltihabi süreçler (Ör: Akciğer, kan damarları, kalp zarı gibi)
Genelde bulgular yavaş seyirli başlar.
Sıklıkla el, ayak, el ve ayak bileği gibi küçük eklemlerde rahatsızlık hissi, şişlik hissi ve özellikle sabah uyanınca hissedilen katılık, hareket zorluğu olur.
Nadiren ise pek çok eklemde birden başlayan şiddetli eklem ağrısı ve şişliği ile kişinin gündelik hayatını devam ettiremez hale gelmesine neden olur.
Eklem bulguları hafif olsa bile yorgun ve bezgin hissetmenize neden olabilir.
Kansızlık (anemi) sıklıkla aktif seyreden RA hastalarında görülen bir bulgudur.
Bazen ilaç yan etkisi olarak da kansızlık ortaya çıkabilse de genelde hastalığa neden olan iltihabi sürecin bir parçası olarak görülür.
Tedavi ile yeterince kontrol altına alınmayan bazı kişilerde kilo kaybı da görülebilir.
Romatoid artrit asıl olarak eklemlerin hastalığı olsa da vücudun diğer dokularında da rahatsızlıklara neden olabilir.
Sıklıkla kasları kemiklere bağlayan tendonlarda iltihaplanma yapabilir.
Gözlerde, kan damarlarında, akciğerde kalp zarında iltihabi süreçlere neden olabilir.
Romatoid nodül,
cilt altında yerleşen, birkaç santimetrelik, sert veya orta sertlikte, genelde ağrısız ufak kitlelerdir.
Sıklıkla dirsek çevresinde olmakla beraber bazen el ve ayaklarda, bazen de akciğerlerde görülür.
Ne Zaman Doktora Başvurmalıyım?
Eğer ağrılı ve şiş eklemleriniz varsa ve sabah uyandığınızda eklemlerinizde yarım saatten uzun süren katılık hissediyorsanız doktorunuzla görüşmenizde fayda vardır.
Araştırmalara göre
RA tedavisine ne kadar erken başlanırsa tedavi o kadar etkili olup, hastalığa bağlı eklem hasarlarını önlemek mümkün olmaktadır.
Kimler Romatoid Artrit Olur?
Romatoid artrit,
her 100 kişiden birinde görülen bir hastalıktır.
Hemen her yaşta olabilmesine rağmen en çok 40-50 yaş arasında ortaya çıkar.
Kadınlarda erkeklere göre 3 kat fazla görülür.
Bazı ailelerde RA birden çok aile ferdinde görülebilir.
Ancak
anne babalarımızdan aktarılan RA ilişkili genler tek başına hasta olmamıza neden olmaz, sadece bu hastalığın ortaya çıkma olasılığını artırır.
İkizlerde bile
bir kardeşte RA varsa diğerinde de RA gelişme olasılığı sadece %20’dir.
Yani sizde RA varsa
çocuğunuzda da bu hastalığın hiç çıkmama olasılığı çıkma olasılığına göre çok daha yüksektir.
Romatoid artritin ortaya çıkma olasılığını artırdığı bilinen bazı risk faktörleri vardır:
• Sigara içmek
• Aşırı kırmızı et tüketimi
• Çok fazla kahve içme
• Sağlıksız beslenme (Paketli ürün, fazla şeker tüketimi vb.)
• C vitamin düzeylerinin yüksek olması ise hastalık riskini azaltır.
Romatoid Artrite Ne Sebep Olur?
Romatoid artrit otoimmün bir hastalıktır.
Otoimmün hastalıklarda,
normalde mikroplar, virüsler, vücudumuza yabancı cisimlere tepki gösterip onları uzaklaştıran bağışıklık sistemimiz, kendi dokularına karşı tepki göstermeye ve kendi dokularına zarar vermeye başlar.
Bağışıklık sisteminin bu saldırısı iltihabi tepki şeklinde olur.
Bağışıklık sistemi vücuda yabancı cisme tepki verirken, bu cisim etkisiz hale getirilince tepki vermeyi durdurur.
Ancak RA gibi otoimmün hastalıklarda bağışıklık sisteminin tepkisine bağlı süren iltihabi durum uzun sürelidir (kronik), genelde yaşam boyu devam eder.
Farklı otoimmün hastalıklar farklı dokulara etki eder.
Romatoid artritte en çok etkilenen dokular eklemlerdir.
Hava Durumu RA’i etkiler mi?
Romatoid artriti olan bazı bireyler şikayetlerinin soğuk ve/veya nemli havalarda arttığını söylemektedir.
Ancak soğuk hava RA ortaya çıkmasına veya hastalığın daha ağır seyretmesine neden olmaz.
Soğuk ve nemli havalar
iltihabi olsun olmasın pek çok kas-iskelet sistemi yakınmalarını artırır. Yani nemli havalarda ağrınızın olması kesin olarak bir iltihabi romatizmal hastalığınız olduğunun göstergesi değildir.
Romatoid Artrit Seyri Nasıldır?
Romatoid artrit farklı kişilerde farklı seyir gösterdiği için sizde nasıl bir seyir göstereceğini kesin biçimde öngörmek mümkün değildir.
Ancak RA hastalığı olan çok sayıda bireyi kapsayan çalışmadan elde edilen verilerle genel bazı bilgiler vermek mümkün olabilir:
Romatoid artrit tanısı olan her 5 kişiden birinde muhtemelen hastalık bulguları çok hafif seyirli olacaktır.
Eklemlerde hiç hasar olmayabileceği gibi az sayıda eklemde hasar olsa da kişinin yaşamını etkilemeyecek hafif seyirde olabilir.
Çoğu RA hastasında az sayıda eklemde bir miktar hasar olması öngörülür.
Sadece 20 RA hastasından birinde hastalık seyri ağır eklem hasarları ve çok sayıda eklemin zarar görmesiyle seyreder.
Bu ağır seyir sırasında vücuttaki artan iltihabi sürece bağlı eklem dışı dokularda da hastalık bulguları görülebilir.
Kan testleri ve röntgenler, doktorunuzun hastalığınızın seyrini, ağırlığını ve ilerleme hızını tahmin etmesini sağlar.
Bu şekilde doktorunuz size uygulayacağı tedaviyi de planlayabilir.
Bazı hastalarda
hastalık alevlenmeleri arasında aylarca hatta yıllarca süren durgun dönemler vardır. Ancak bu hallerde bile hafif iltihabi durum devam edebilir ve eklem hasarı gelişebilir.
Çoğu hasta, özellikle de uygun tedaviyi alıyorlarsa nispeten az bulguyla ve fazla eklem hasarı olmadan hayatlarını iyi biçimde geçirebilir.
Romatoid artriti olan bireylerin olmayanlara göre kalp krizi ve inme geçirme riski biraz artmıştır.
Bu durumun süre giden iltihabi süreçle ilişkili olduğu düşünülmektedir ve hastalığın kontrol altına alınması ile (örneğin ilaçlarla) bu risk azalır.
Kalp-damar hastalıkları riskini artırabilecek kilo fazlalığı, aşırı karbonhidrat ve şeker tüketimi, hareketsizlik gibi riskleri azaltmak ve sigara kullanılmaması etkili önlemler olacaktır.
Sigaranın kalp ve akciğer hastalıkları dışında tüm iltihabi romatizmal hastalıkları tetikleyebileceği, alevlendireceği ve hastalık sürecini olumsuz etkileyeceği akılda tutulmalıdır.
Romatoid Artrit Tanısı Nasıl Konur?
Hastalığın erken dönemlerinde kesin tanı konmasını sağlayan tek bir test yoktur.
Doktorunuz
bulgularınıza, muayenenize ve kan tetkiki, röntgen ve diğer görüntüleme yöntemlerinin sonuçlarına göre tanıya ulaşmaya çalışır.
Romatoid artrit eklem dışında diğer organlarda da etki gösterebileceğinden size bağlantılı gibi görünmese de tüm bulgularınızı doktorunuza söylemenizde fayda vardır.
Kan tetkikleri:
Kan tetkikleri ile iltihabi sürece bağlı kanınızda ortaya çıkan değişimler tespit edilir.
İltihabi sürecin tespitinde kullanılan testler Eritrosit Sedimantasyon Hızı (ESR) ve C-Reaktif Protein (CRP) ölçümüdür.
İltihabi süreç varlığında bu testlerde yükselme görülür.
Kan tetkikleri ile kansızlık olup olmadığı da tespit edilebilir.
Ayrıca bağışıklık sistemine tepki olarak ortaya çıkan bir antikor olan “Romatoid Faktör” bakılabilir.
Romatoid faktör RA hastalarında sıklıkla pozitif bulunmakla beraber bazı başka hastalıklarda ve hatta sağlıklı bireylerde bile bulunabileceğinden RA tanısı koymak için tek başına yeterli değildir.
Diğer yandan RA’in erken evrelerinde Romatoid Faktör sadece %50 hastada pozitif bulunur.
Bu nedenle bu testin negatif bulunması da hastalığın olmadığı anlamına gelmez.
Her 5 RA hastasından birinde Romatoid Faktör hiç pozitif olmaz.
Bir diğer tanısal antikor testi anti-CCP’dir (Anti-Cyclic Citrullinated Peptide). Bu test pozitif saptanan bireylerde RA olma olasılığı çok daha yüksektir.
Hem RF hem de anti-CCP (+) bunan hastalarda hastalığın daha ağır seyredebileceği düşünülür.
Röntgenler yoluyla eklemde iltihabi sürece bağlı oluşmuş hasarın değerlendirilmesi mümkündür. Romatoid artrit özellikle el ve ayak eklemlerinde görüldüğü ve hasar yaptığı için doktorunuz takip ve değerlendirme amaçlı olarak şikayetiniz olmasa bile bu bölgelerin röntgenlerini isteyebilir.
Röntgen dışında başka hastalıklardan ayırt etme, erken dönemde tanı koyma ve süreci takibi için eklem ultrasonografisi ve manyetik rezonans görüntülemeleri istenebilir.
Hastalık sürecinin takibi,
ilaç ihtiyacının değerlendirilmesi ve olası ilaç yen etkileri açısından bu tetkiklerin belli aralıklarla kontrolü gerekir. Rutin kan tetkiklerinin kontrolü genelde 3-4 ayda bir tekrarlanmalıdır.
Romatoid Artrit Tedavi Seçenekleri
Romatoid artriti tamamen ortadan kaldıracak bir tedavi yöntemi mevcut olmasa da hastalık seyrini yavaşlatacak, durduracak ve eklem hasarını en düşük düzeyde tutacak pek çok tedavi seçeneği mevcuttur.
Eğer eklem iltihabi sürece bağlı hasar gördüyse tedavi ile tamamen eski haline dönmesi beklenmez.
Bu nedenle tedavinin temel amaçlarından biri eklem hasarı olmadan iltihabi sürecin kontrol altına alınmasıdır.
Tedaviye ne kadar erken başlanabilirse tedavinin faydası ve etkinliği o kadar fazla olacaktır.
Üç temel tedavi uygulamasından bahsedilebilir:
1. İlaçlar
2. Fizik tedavi
3. Cerrahi
Kaynak: www.butunselsaglikklinigi.com