SAKARYA EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ

Yaşlanmak ayrıcalıktır…

Yaşlılık Tanımı, Yaşlılık Kavramı
Yaşlılık alanında sık olarak kullanılan iki terim vardır; geriatri ve gerontoloji.

Geriatri,
yaşlıların sağlık sorunlarının tanı ve tedavisi ile ilgilenen tıp uzmanlık alanıdır.

Gerontoloji
yaşlılığın biyolojik, psikolojik ve sosyal boyutları ile ilgili bir alandır.

Bununla birlikte yaşlıların sorunları incelenirken GERİATRİ yaklaşımı ile GERONTOLOJİ uygulamaları birlikte ele alınmalıdır

Yaşlanma ve yaşlılık karmaşık bir olgudur.
Biyolojik olarak yaşlılık moleküler ve hücresel düzeyde meydana gelen bir dizi hasarın birikimidir.
Bu hasar geçen yıllar içinde fizyolojik kapasitenin azalmasına, çeşitli hastalıkların riskinin artmasına yol açarak bireyin kapasitesinde azalmaya neden olur.

İlerleyen yaş ile birlikte organizmada çok sayıda fizyolojik değişiklikler meydana gelir ve kalp ve solunum hastalıkları, kanser, diyabet gibi bulaşıcı olmayan hastalıkların riski artar.

Demografik ve Sosyal Açıdan Yaşlılık
Nüfusun değişik yaş gruplarının sınıflandırılması öteden beri “çocuk - genç - yetişkin - yaşlı” şeklinde yapılırdı.

Kırk yaş gençliğin yaşlılığı, elli yaş yaşlılığın gençliğidir.

Yaşlanmanın Fizyolojisi
Yaşlanma canlıların yaşamı içinde doğal bir süreçtir.

Ancak yaşın ilerlemesi ile birlikte organizmada fiziksel yönden gerileme meydana gelir, fiziksel ve ruhsal yönden bazı işlevlerde ve sosyal ilişkilerde azalma olur.

Bununla birlikte belirli yaşın üzerindeki kişilerin bütün özellikleri aynı değildir;
kimi yaşlılar aktif bir yaşam sürerken, yeti kaybı olan, fiziksel ve mental yönden değişik düzeylerde bağımlı durumda olan yaşlı bireyler de olabilir.

Yaşın ilerlemesi ile birlikte organizmada özellikle hareket sistemi ve duyu organlarında fonksiyonel gerileme meydana gelir.

• İşitme duyusunda azalma (presbiakuzi)
• Katarakt
• Kas gücündeki zayıflama
• Erkekler açısından prostat hipertrofisi nedeni ile idrar yapmada güçlük
• Ağız ve diş sağlığı sorunları
• Yeme güçlüğü

Yaşlılıktaki Başlıca Sağlık Sorunları
Yaşlıların sağlık sorunlarının tam olarak belirlenmesi ile ilgili bazı güçlükler vardır.

Yaşlıların hastalıkları hemen daima kronik hastalıklar olduğundan hastalık yavaş gelişir, sinsi seyir izler.

Yaşlıların önemli bir bölümü bazı sorunlarını “yaşın gereği” olarak değerlendirdiği için bu nedenle sağlık kuruluşuna gitmeyebilir. Kimi zaman da yaşlı birey kendi başına sağlık kuruluşuna gitmeyi başaramaz.

Bu durum özellikle yaşlı kadınlar açısından önemlidir.
Yaşlı kadınların önemli bir bölümü yalnız yaşayan kişilerdir; yaşlıyı sağlık kuruluşuna götürecek kimsenin olmadığı durumda çoğu yaşlının sağlık sorunu bilinmez.

Bu nedenle yaşlıların sağlık sorunlarının saptanması için sağlık hizmetleri bu sorunları aktif olarak tespit etmek durumundadır.
Bu amaçla yaşlılar belirli aralıklarla muayeneye davet edilmeli, sağlık durumları değerlendirilmelidir.




Yaşlanmak dağa tırmanmaya benzer:

yükseldikçe yorulursunuz,
nefesiniz daralır,
ama görüşünüz genişler.




Sağlıklı Yaşlanma (Aktif Yaşlanma) İlkeleri

Bütün ülkelerde yaşlı nüfus artmaktadır.

Uzun yaşam kişiler ve toplumlar açısından arzu edilen bir durumdur.
Ancak artan yaşlı nüfusun topluma ekonomik ve sosyal açıdan yük oluşturmasının önüne geçilmesi için çaba gösterilmesi gerekmektedir.

Bu amaçla DSÖ tarafından “sağlıklı yaşlanma” kavramı geliştirilmiştir.
Sağlıklı yaşlanma yalnızca hastalıkların olmayışı değildir.

Yaşlanan kişilerin fonksiyonel kapasitesinin korunması da çok önemlidir.
Bunun için erken yaşlardan başlayarak sağlıklı yaşlanma programlarının uygulanması gerekir.

Genetik faktörleri ve bireysel özelliklerin çoğunu değiştirme olanağı yoktur.

Bu durumda sağlıklı yaşlanma konusunda, “değiştirilebilir” faktörler olan sağlıkla ilgili davranışlar önem kazanmaktadır.
Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve tütün ürünü kullanmaktan kaçınma sağlıklı yaşlanma bakımından önemli uygulamalardır.

Gençlikte, yaşlılığa ömür ayırmak gerekir.
Anadolu özdeyişi



Sağlıklı beslenme “yeterli ve dengeli” beslenmedir.
Düzenli egzersiz yapılması metabolizmanın daha sağlıklı işlemesi açısından önemlidir, ayrıca düzenli egzersiz ile vücut yapısı daha dengeli gelişir.

Tütün ürünleri kullanımı ise çok sayıda kanser, kalp ve solunum hastalıkları başta olmak üzere pek çok sağlık sorununun başlıca nedenidir.



Sağlıklı yaşlanma faktörleri.

Kalp hastalığı, kanser, KOAH ve diyabet Türkiye’deki ölümlerin dörtte üçünden sorumludur.

Erken tanı çalışmaları ile hipertansiyon, diyabet, KOAH, glokom, anemi, kalp hastalıkları ve bazı kanserlerin erken tanısı yapılabilir.



Yaşlılık Sorunlarına Toplumsal Yaklaşım, Yaşlı Dostu Toplum
Yaşlanma bireylerle ilgili bir durum olmakla birlikte yaşlı nüfusunun artması toplumsal bir konudur. Bu nedenle yaşlılık sorunlarının çözümünün de toplumsal düzeyde olması gerekir. Bu amaçla yapılması gereken başlıca uygulamalar:

• Yaşlı nüfusun sayısının ve özelliklerinin belirlenmesi

• Yaşlı kişilerin sağlık sorunlarının belirlenmesi

• Yaşlı bireylerin sosyal sorunlarının belirlenmesi

• Sağlıklı yaşlanma bakımından yapılması gereken koruyucu uygulamalar

• Yaşlılara yönelik tedavi ve izleme programlarının yapılması ve uygulanması

• Yaşlılara yönelik eğitim programları yapılması

Yaşlılık konularına toplumsal yaklaşım uluslararası bir alandır.
Bu nedenle DSÖ ve ilgili uzmanlık kuruluşları konu ile ilgili çeşitli raporlar, eylem planları hazırlamışlardır.
Bu raporlar ve eylem planlarında yaşlılık konularına yönelik temel noktalara işaret edilmiştir.

• Yaşlılar temel insan hak ve özgürlüklerinden yararlandırılmalıdır.

• Yaşlıların ekonomik etkinliklere aktif olarak katılımları sağlanmalı, bu şekilde ekonomiye katkıda bulunmalarına olanak verilmelidir.

• Yaşlılık ve özellikle sağlıklı yaşlanma konularında yaşam boyu öğrenme olanakları ve fırsatları yaratılmalıdır.

• Yaşlıların sağlık sorunları saptanmalı ve sağlık hizmetlerinden verimli şekilde yararlandırılmalıdır; bu amaçla özel yaşlı sağlığı programları yapılmalıdır.

• Yaşlılara özel sosyal koruma ve destek programları yapılmalıdır.

• Yaşlılar hem kendi konularında hem de genel toplumsal konularda karar verme sürecinde aktif olarak yer almalıdır.

• Yaşlılara yönelik programların hazırlanması ve uygulanmasında hükümet kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları işbirliği içinde faaliyet göstermelidir.

Yaşlı Sağlığının Korunmasında Uluslararası Çabalar
Yaşlıların sağlığının korunması yaşlı bireyin sağlığı ve yaşam kalitesi açısından önemli olmasının yanı sıra toplum açısından da önemlidir. Yaşlı bir kişi sağlıklı olduğunda yaşam kalitesi daha iyidir, ayrıca toplum açısından yararlı ve verimli bir kişidir. Sağlıklı yaşlanma konusunda bireylerin dikkat etmesi gereken hususlar vardır, ayrıca bu alanda uluslararası düzeyde de önemli çabalar gösterilmektedir

Birleşmiş Miletler Genel Kurulu’nun 14 Aralık 1990 tarihindeki toplantısında 1 Ekim gününü “Uluslararası Yaşlı Bireyler Günü” olarak kabul etmesi ile uluslararası alanda önem kazanmıştır.

Dünya Sağlık Örgütü de 2017 yılı için “Yaşlılar için bütünleşik sağlık bakımı” (Integrated care for older people; ICOPE) adlı program başlatmıştır.

Modüler olarak hazırlanan kılavuzlarda her modülde yer alan başlıca konular
Modül I: Görme ve işitmede azalma, yetersiz beslenme, algıda zayıflama, hareketliliğin azalması, depresif belirtiler
Modül II: Düşme riski, idrar inkontinansı gibi sorunlar nedeni ile bağımlı hale gelme
Modül III: Yaşlı bakımı hizmeti verenlerin zorlandığı durumda desteklenmesi

Türkiye’de Yaşlı Nüfus ve Yaşlı Sağlığı Hizmetleri
Türkiye’de 2015-2020 yıllarını kapsayan Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı ile yaşlanan nüfusa yönelik hizmetlerin planlaması yapılmıştır. Bu plan hazırlanırken hem Dünya
Sağlık Örgütü önerileri, hem de Avrupa Sağlıklı Yaşlanma Strateji ve Eylem Planı dikkate alınmıştır.



Türkiye Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı içinde belirlenen başlıca stratejiler
• Strateji 1. Yaşam boyu sağlığın geliştirilmesi ve sağlıklı yaşlanma
• Strateji 2. Sağlığa yönelik risklerden toplumun korunması
• Strateji 3. Yaşlı bireyler için sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve sağlık hizmetlerine tam erişimin sağlanması:
• Strateji 4. İzleme ve değerlendirmenin güçlendirilmesi

Yaşlanma,
ilerleyen yaş ile birlikte organizmada meydana gelen fizyolojik değişikliklerin olduğu ve bazı kronik hastalıkların olasılığının arttığı bir dönemdir.

Yaşlılıkta sağlık sorunlarının meydana gelmesini önlemek ve sağlıklı şekilde yaşlanmak bakımından eylem planında sağlıklı yaşlanma için önemli olan bazı öncelikli müdahale alanlarına işaret edilmiştir.



Başlıca müdahale alanları şu şekilde belirlenmiştir:

1. Yaşlılar için egzersiz, fizik aktivite ve rehabilitasyon hizmetlerinin geliştirilmesi
2. Yaşlılara yönelik evde bakım hizmetlerinin geliştirilmesi
3. Yeti yitiminin, yaşlılara yönelik şiddet ve istismarın önlenmesi için önlem geliştirilmesi
4. Yaşlılara yönelik tanı, tedavi ve izleme programları hazırlanması
5. Yaşlılara sağlık hizmeti verecek personelin eğitilmesi

Bu müdahale alanlarına ek olarak
yaşlıların gıdaya ulaşmalarının, günlük bakımlarının yapılması, kendi başına yapamayacağı işlemler için yardım ve destek sağlanması gibi sosyal destek programlarının da yapılması gerekmektedir.

Eylem Planında ayrıca,
belirlenen hedef ve stratejilerle ilgili aktivitelerin ve sorumlulukların yer aldığı ayrıntılı plan yapılmıştır.

KAYNAK:
Nazmi Bilir
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara